Groot onderhoud portiekwoningen Moerwijk met behoud naoorlogse architectuur
In de Haagse wijk Moerwijk Noord worden in opdracht van Haag Wonen 228 portiekwoningen verduurzaamd. Het gaat om groot onderhoud met energetische verbeteringen. Het wooncomfort van de bewoners gaat flink omhoog door verbetering van het binnenklimaat als gevolg van ingrijpende isolatiemaatregen en het aanpassen en vervangen van installaties. Waar nodig worden ook de keuken, badkamer en het toilet vervangen.

De 228 woningen zijn verdeeld over twee hogere portiekwoongebouwen aan de Melis Stokelaan en de Anna Bijnslaan met in totaal 192 woningen en een lager blok met 36 woningen in de Rederijkerstraat. Het goed isoleren van de woningblokken is vanzelfsprekend uitgangspunt nummer één voor verduurzaming, een lager energieverbruik en een beter binnenklimaat. KOW heeft bij het ontwerp nadrukkelijk gekozen voor het behoud van de van fraaie uitstraling van de wederopbouwarchitectuur, die bepalend is voor het straatbeeld.

Wederopbouwarchitectuur
De naoorlogse uitbreidingswijk Moerwijk is Den Haag Zuidwest grotendeels opgezet volgens het stedenbouwkundig plan van Willem Dudok uit 1949. Het plan gaat uit van langgerekte complexen aan de hoofdwegenstructuur en kleinschalige woonblokjes en hofjes in de gebieden binnen de hoofdstructuren.

De blokken aan de hoofdstructuren Melis Stokelaan en Anna Bijnslaan zijn gebouwd rond 1953. Kenmerkend voor de 4-laagse baksteen architectuur de duidelijke ritmiek. Met het doorgaande oranje pannendak, de dakgoot en de uitlijning van de kozijnen als horizontale elementen, de portieken als verticale elementen en de indeling van de gevelkozijnen. De ritmiek van de gevelkozijnen wordt versterkt door donkere, slanke stalen kozijnen met wit betonnen kaders in contrast met het gedetailleerde rode gevelmetselwerk. Om onderscheid in de eenheid te maken zijn de betonnen kaders van de portiekentrees versierd met gevelmedaillons die verschillende middeleeuwse beroepen uitbeelden.

Het 3-laagse blok aan de Rederijkerstraat is in dezelfde periode gebouwd, met vergelijkbare kenmerken; doorgaande horizontale lijnen en een duidelijke ritmiek van portieken en kozijnen. Toch zijn er ook verschillen. De stedenbouwkundige opzet en de architectuur van deze binnengebieden is intiemer en refereert aan de tuinstadarchitectuur van voor de oorlog.

Nadeel van deze fraaie bouwstijl is de beperkte energetisch weerstand van kozijnen en gevels. In de huidige situatie hebben de gevels een warmteweerstand van ongeveer 0,3 W/m.k terwijl een Rc van 2,5 nodig is voor het beoogde Energielabel B.

Met en zonder respect
Tot in het recente verleden was het daarom gebruikelijk om de gevels van deze sociale huurwoningen te voorzien van gepleisterde isolatie, vaak in combinatie met platte, witte kunststof kozijnen. Hiermee is veel van de expressie en het architectonische karakter verloren gegaan en is de beeldkwaliteit van deze wijken er sterk op achteruit gegaan. Daarom hebben we ons bij dit project maximaal ingezet op energetische verbeteringen mét behoud van de oorspronkelijke architectuur.

Isolatie met minerale steenstrips
Aan de straatzijde, de kopgevels en het eerste deel van de achtergevels wordt een isolatiepakket aangebracht, afgewerkt met minerale steenstrips. De bestaande gevels hebben een krachtige expressie met bijzondere metselwerkverbanden, patronen en karakteristieke betonnen raamkaders. De minerale steenstrips maken het mogelijk de bestaande verbanden en bijzonderheden terug te brengen. De betonnen kaders worden opgedikt om het oorspronkelijke beeld terug te brengen. Door integraal samen te werken met leverancier Sto en de aannemer Era Contour is het gelukt de complexe detaillering zowel technisch als esthetisch zorgvuldig op te lossen.

Overige energetische maatregelen
Bij het groot onderhoud in 1995 zijn bij de blokken aan de lanen de kozijnen aan de voorgevel vervangen door donkere aluminium kozijnen met isolerende beglazing en geluidswering. Deze zijn van redelijk goede bouwkundige en esthetische kwaliteit en worden niet vervangen. In de Rederijkerstraat zijn destijds platte, witte kunsstof kozijnen aangebracht die nu worden vervangen door aluminium kozijnen van Kawneer met een slanke uitstraling.

Aan achterzijdes worden de oorspronkelijke houten kozijnen van enkele beglazing vervangen door geprofileerde kunststof kozijn met HR++ beglazing. De oude, tochtende uitzetraampjes zijn hierbij vervangen door zelfregulerende ventilatie-roosters.

Het deel van de achtergevel in aansluiting met de kopgevel wordt uitgevoerd in steenstrips, bij de rest van de achtergevel wordt de gevelisolatie cremé wit gepleisterd. Om koudebruggen tegen te gaan worden hierbij ook de consoles van de betonnen balkons ingepakt. Het lichte stucwerk en de in dezelfde kleur afgewerkte balkons vormt een mooi contrast met de gemetselde balkonkasten en het de donkere balkonhekken.

Bij de complexen aan de lanen wordt de ruimte onder de schuine kappen niet gebruikt door de bewoners. Daarom kan daar op zoldervloerniveau worden geïsoleerd en hoeft het pannendak hiervoor niet te worden vervangen. Bij het blok in Rederijkerstraat is de zolder onderdeel van de woningen en worden de daken en dakkapellen vernieuwd. De vloeren van de portiekwoningen op de beletages aan de lanen worden van onderaf vanuit de bergingen geïsoleerd.

Dichte portieken
Bij het groot onderhoud in 1995 zijn de portieken aan de Melis Stokelaan en de Anna Bijnslaan ‘sober en doelmatig’ afgesloten met lichte, platte kunststof entreepuien. De portieken aan de Rederijkerstraat zijn open en daarmee potentiële, overlastgevende hangplekken voor jongeren. In het project zijn de bestaande portiekafsluitingen aan de lanen vervangen door fraaie, donkergroene aluminium puien. Ook de open portieken in de Rederijkerstraat zijn voorzien van een gesloten entree uitgevoerd in donkergroen aluminium, zorgvuldig ingepast in het straatbeeld, in overeenstemming met de oorspronkelijke architectuur.

Binnen de woningen
Binnen komt er in alle woningen een nieuw mechanisch, CO2 gestuurd ventilatiesysteem en er wordt een HR cv-ketel geïnstalleerd, waarbij rekening is gehouden met een toekomstige aansluiting op stadsverwarming of een ander systeem. Bij circa de helft van de woningen worden ook keukens en badkamers vernieuwd.

Uitvoering in bewoonde toestand
Door de balkons te gebruiken als toegang tot de woningen, kan de woonkamer aan de voorzijde in gebruik blijven en is het mogelijk om de werkzaamheden in de woningen uit te voeren zonder de bewoners tijdelijk uit te huizen. Er zijn wel speciale rustwoningen ingericht en extra sanitaire voorzieningen geplaatst, zodat de bewoners ook redelijk aangenaam in hun woningen kunnen verblijven.

Net as vroeghar
Het eerste blok is inmiddels uit de steigers terwijl wordt doorgewerkt aan de volgende blokken. De werkzaamheden aan de 228 woningen worden na 228 werkdagen eind 2021 afgerond. Wij vermoeden dat Harry Klorkestein er dan “best nôg wel ‘n keertje net as vroeghar” zou willen wonen...